Người giữ 'hồn' cho rượu ngô Bản Phố

Ngô trồng trên núi cao làm nguyên liệu cho rượu Bản Phố

Bằng cái tâm của một truyền nhân, ông Sùng Seo Sống, người Mông ở Bản Phố, Bắc Hà (Lào Cai) mấy chục năm nay đã cùng 10 người con, phổ biến cách làm men, nấu rượu đặc biệt truyền thống của đồng bào mình, góp phần giữ ‘hồn’ rượu ngô nơi cao nguyên Bắc Hà.

Gìn giữ bí quyết nấu rượu truyền thống

Theo ông Sùng Seo Sống, nghề nấu rượu ở Bắc Hà có từ rất lâu đời, từ khi tổ tiên của người Mông về đây sinh sống nó đã được mang theo. Cùng với thời gian, nghề được truyền từ đời này qua đời khác cho đến tận bây giờ.

Nguyên liệu chính làm nên loại rượu Bản Phố là ngô. Để cho ra một mẻ rượu ngon, mang đặc trưng của rượu truyền thống người Mông không khó nhưng phải tuân thủ các trình tự nhất định và cần hội đủ bốn yếu tố: ngô, chất men, nguồn nước và cái tâm của người nấu rượu. Theo ông Sống, đó là cả một quy trình nghiêm ngặt như tổ chức một nghi lễ tôn giáo vậy.

Cũng theo ông Sống, loại ngô tẻ dùng nấu rượu không phải trồng ở nương rẫy hoặc thung lũng, mà ở trên núi đá cao heo hút. Một năm, đồng bào chỉ trồng được một vụ duy nhất, sau gần sáu tháng gieo trồng, cây ngô cho bắp chắc, vàng. Năng suất loại cây ngô này không cao, bù lại hạt mềm, bùi và rất giàu dinh dưỡng. Sau khi thu hoạch, ngô được giữ nguyên bắp, phơi khô và bảo quản để nấu rượu dần. Bên cạnh ngô, cây men (tiếng dân tộc Mông gọi là “Pa”) cũng là một “bí quyết” để tạo nên sự khác biệt của rượu Bản Phố người Mông với các loại  rượu khác.

Cây men là loại cây họ cỏ, có bông như bông lau, sau thời gian gieo hạt khoảng ba tháng bông sẽ chín. Cũng như ngô, bông men sẽ được thu hoạch về và bảo quản kỹ lưỡng. 

                                 Những giọt rượu đầu tiên.

Để có một mẻ rượu ngon, sau khi ngô được luộc chín sẽ trộn đều với bột men, đã được giã và say mịn, theo một tỷ lệ nhất định cùng với khoảng 1lít rượu đầu được giữ lại của lần nấu trước và ủ trong thời gian 5 ngày. Sau thời gian ủ, men được cho vào nồi bắt đầu công đoạn nấu rượu. Một mẻ nấu có thể cho 15-20 lít rượu, tuỳ thuộc vào điều kiện thời tiết. Theo ông Sống, mùa đông, nhiệt độ dưới 15 độ C thì chỉ được 15 lít rượu, ngược lại mùa hè nhiệt độ cao thì lượng rượu có thể được 20 lít. Tuy nhiên, chất lượng rượu nấu về mùa đông thường có hương vị thơm ngon hơn, đặc biệt nếu được ủ lâu thì sẽ có hương vị thơm dịu.

Nấu rượu bằng tâm để không hỏng thương hiệu

Là người lâu năm sống trong nghề nấu rượu, ông Sống có thể chỉ cần nhìn màu rượu hay mở nút chai thì biết ngay có phải là rượu ngô Bản Phố hay không. Theo ông, rượu Bản Phố có màu trong như nước suối với hương vị đặc trưng là thơm nồng lúc mới uống, sau đó là cảm giác êm dịu. Rượu ngô nơi đây say lâu nhưng không làm người ta ngu muội mà cảm giác vẫn sảng khoái. Những giọt rượu thấm vào áo quần sẽ toát ra mùi hương thơm ngát, mãi lan toả.

            Rượu Bản Phố được bán làm quà cho khách du lịch

Thường khi giọt rượu đầu tiên chạm môi, người uống thấy nóng bừng lan toả khắp cơ thể, mềm môi, ngọt giọng và muốn uống tiếp nữa. Người Mông nơi đây cho rằng, uống rượu Bản Phố vào buổi sáng sẽ có thêm sức mạnh, tựa như có một vị thần dũng mãnh hỗ trợ làm việc đồng áng suốt ngày không cảm thấy mệt mỏi. Nếu uống vào buổi tối, cùng với bằng hữu, rượu như có sợi dây vô hình ràng buộc tình yêu thương khăng khít, trong lòng mọi người trào dâng lời hay, ý đẹp, nói lên được những điều mới mẻ, ý nghĩa thấm sâu và hào hứng mà những lúc khác không có rượu chưa nói được.

Việc thương hiệu rượu Bản Phố được Nhà nước mới đây công nhận như một đặc sản của người Mông Bắc Hà đã mở ra một tương lai mới cho nghề này của gia đình ông Sống, cũng như nhiều hội dân ở vùng cao nguyên này. Tuy nhiên, rượu ngô Bản Phố cũng đang đứng trước nhiều thách thức không nhỏ. Đó là sự pha trộn giữa sản phẩm được trưng cất ở Bản Phố với các nơi khác trong vùng là cách làm ẩu, làm sổi của nhiều hộ gia đình trong bản... Những điều này có thể khiến thương hiệu rượu Bản Phố mai một.

Một trong những bí quyết giữ nghề, giữ thương hiệu rượu cho chính mình, đồng bào mình mà ông Sống đang thực hiện đó là cái tâm của người nấu rượu.

Phùng Nam Trung - Báo Đất Việt